Tahkim, taraflar arasında sözleşme veya sözleşme dışı bir hukuki ilişkiden doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların tamamının ya da bir kısmının hakem ya da hakem heyeti tarafından nihai olarak çözülmesidir.
Tahkim anlaşması ise bu ilişkiyi düzenleyen yazılı anlaşmalardır. Tarafların ortak tahkim iradesi ve yazılılık, tahkim anlaşmasının geçerlilik şartıdır. Tahkim sözleşmesi ayrı bir sözleşme olarak yapılabileceği gibi kurulmuş bir sözleşmeye tahkim şartı eklenerek da kurulabilir.
Hakemler
Hakemler tamamen taraf iradesiyle atanmış olup hakimler gibi resmi bir sıfatları bulunmamaktadır. Taraflar hakem sayısını belirlemekte serbest olup bu sayının tek olması gereklidir. Taraflar aralarında kararlaştırılmamışsa hakem heyeti 3 kişi ile kurulur.
Hakem Ücreti
Taraflarca aksi kararlaştırılmamışsa, hakemlerin ücreti, dava konusu alacağın miktarı, uyuşmazlığın niteliği ve tahkim yargılamasının süresi dikkate alınarak, hakem veya hakem kurulu ile taraflar arasında kararlaştırılır.
Tahkim Anlaşmasının Konusu
Tahkim anlaşmaları ancak belirli ya da belirlenebilir uyuşmazlıklar için yapılabilmekte olup konusu belli olmayan, “Taraflar arasındaki tüm uyuşmazlıklar tahkim yargılamasına tabidir.” şeklindeki genel geçer nitelikli sözleşmeler geçerli değildir. Taraflar aralarında tahkim anlaşmasını oluşturduktan sonra hakemin belirlenmesine ilişkin süreç genel hükümlere tabidir.
Taşınmaz mallar üzerindeki ayni haklardan veya iki tarafın iradelerine tabi olmayan işlerden kaynaklanan uyuşmazlıklar dışında kalan uyuşmazlıklar için tahkim yoluna gidilebilir.
Taşınmaz mallar üzerindeki ayni haklara ilişkin uyuşmazlıklar, taşınmaz mülkiyetine ilişkin olan uyuşmazlıklar başta olmak üzere intifa hakkı, taşınmaz ipotekleri, irtifa hakkı vb. konular yer alır. Taşınmaz aynına ilişkin sözleşmelerin geçerliliği ise tapuda tescil şartına bağlıdır. Bu kapsamda Tapu kaydında meydana gelecek değişikliklerin mahkeme kararına bağlanması önemli bir şekli kural olup kanun koyucu taşınmazlara yönelik uyuşmazlıkları devlet yargılaması ile güvence altına da almıştır.
İki tarafın iradesine tabi olmayan boşanma, soy bağı gibi davalar ve yine kamu hukukunu ilgilendiren davalar, tahkim yargılamasına elverişli değildir. Kamu düzenine ilişkin hususlar tarafların serbestçe tasarruf edemeyeceği konular olup bu konularda tahkim anlaşması yapılması da mümkün bulunmamaktadır.
Uluslararası tahkimde ise tahkime elverişlilik her ülkenin kendi hukukuna tabidir.
Tahkim yargılamasına uygun olmayan bir hususun hakem ya da hakem heyeti tarafından çözüme kavuşturulması, kararın iptali veya tenfizinin reddi nedenidir.
Tahkim Yargılamasında İzlenecek Usul
Usul açısından iç hukukla ilgili konular Hukuk Muhakemeleri Kanununda, uluslararası konulara ilişkin tahkim ise Millerlerarası Tahkim Kanununda düzenlenmiştir. Tahkim sözleşmesinin esastan geçerliliği ise genel kurallara tabidir.
Tahkimde Süre
Taraflar aksini kararlaştırmadıkça bir hakemin görev yapacağı davalarda hakemin seçildiği, birden fazla hakemli davalarda ise ilk toplantı tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde davaya ilişkin esas hakkında karar verilir. Bu süre tarafların anlaşması ile ya da anlaşamamaları halinde taraflardan birinin başvurusu üzerine mahkeme tarafından uzatılabilir. Mahkemenin bu kararı kesindir.
Hakem Kararlarına Karşı Kanun Yolları
Milletlerarası Tahkim Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu uyarınca Hakem kararlarına karşı yalnızca iptal davası açılabilir. İptal davası tahkim yeri bölge adliye mahkemesinde açılır; öncelikle ve ivedilikle görülür.
Avantajları
Tahkim yargılaması mahkemelere göre çok daha hızlı, uzmanlaşmış ve az maliyetli bir yargılama hizmeti sunmaktadır.
Duruşmalar da dahil olmak üzere iki taraf ve hakemler sıkı gizlilik kurallarına tabidirler. Ticari sırlar ve gizli bilgilerin korunması bu şekilde sağlanır.
Taraflar istedikleri kişileri hakem olarak seçebildiği için uyuşmazlık konusunda uzman olan kişiler seçilebilir.
Tahkim yargılaması sonucu alınan tüm kararlar Türkiye’de ve yurtdışında icra edilebilir.
Tahkimde temyiz aşamasının olmaması sürecin daha kısa ve az maliyetle sonuçlanmasını sağlar. Tahkim yerinin ve dilinin seçilebilmesi de gereksiz yol ve tercüme masraflarını ortadan kaldırdığı için maliyeti düşürür.
Tahkim ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Tahkim nedir?
Tahkim, taraflar arasında doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların hakem veya hakem heyeti tarafından nihai olarak çözümlenmesidir. Genellikle ticari anlaşmazlıklarda, hızlı ve gizlilik odaklı bir çözüm yöntemi olarak tercih edilir.
2. Tahkim anlaşması nedir?
Tahkim anlaşması, tarafların anlaşmazlıklarını tahkim yoluyla çözme konusunda mutabakata vardıkları yazılı bir sözleşmedir. Bu anlaşma, mevcut bir sözleşmeye eklenebilir veya bağımsız bir sözleşme olarak yapılabilir.
3. Hakemler nasıl atanır?
Hakemler tarafların iradesiyle atanır ve resmi bir sıfatları yoktur. Taraflar hakem sayısını serbestçe belirleyebilirler ancak sayı tek olmalıdır. Eğer taraflarca belirlenmemişse, hakem heyeti üç kişiden oluşur.
4. Tahkim hangi konular için geçerlidir?
Tahkim anlaşmaları sadece belirli ya da belirlenebilir uyuşmazlıklar için yapılabilir. Taşınmaz mallar üzerindeki ayni haklar, boşanma gibi iki tarafın iradesine tabi olmayan davalar ve kamu düzenine ilişkin hususlar tahkim yargılamasına tabi değildir.
5. Tahkim yargılamasının süresi ne kadardır?
Eğer taraflar aksini kararlaştırmamışsa, tahkim yargılamasında hakemler bir yıl içerisinde karar vermelidir. Bu süre, tarafların anlaşması ile ya da mahkeme kararı ile uzatılabilir.
6. Hakem kararlarına itiraz edilebilir mi?
Hakem kararlarına karşı yalnızca iptal davası açılabilir. İptal davası, tahkim yerindeki bölge adliye mahkemesinde açılır ve öncelikli olarak görülür.
7. Tahkimin avantajları nelerdir?
Tahkim yargılaması mahkemelere göre daha hızlı, daha düşük maliyetli ve uzmanlaşmış bir çözüm sunar. Ayrıca, duruşmalar ve kararlar sıkı gizlilik kurallarına tabidir, bu da ticari sırların korunmasını sağlar.
8. Tahkim kararları Türkiye’de ve yurtdışında icra edilebilir mi?
Evet, tahkim sonucunda alınan kararlar hem Türkiye’de hem de yurtdışında icra edilebilir.
9. Tahkimde temyiz hakkı var mı?
Hayır, tahkim yargılamasında temyiz hakkı yoktur. Bu da sürecin daha kısa ve az maliyetle sonuçlanmasını sağlar.
10. Tahkim yargılamasının dili ve yeri seçilebilir mi?
Evet, taraflar tahkim yargılamasının yerini ve dilini serbestçe seçebilirler, bu da gereksiz tercüme ve yol masraflarını ortadan kaldırarak süreci daha ekonomik hale getirir.
